مایع مغزی نخاعی مایعی شفاف و بی‌رنگ است که در داخل فضاهای داخلی مغز و هم‌چنین بین پرده‌های مغزی و اطراف نخاع جریان دارد. این مایع دارای مقداری پروتئین، قند و تعداد کمی ‌سلول است.

برای ارزیابی مایع مغزی، نخاعی یک نمونه مایع از کانال نخاعی گرفته می‌شود. این نمونه مایع از طریق یک سوزن که در قسمت پایینی مهره‌ها (مهره‌های کمری) قرار داده می‌شود، به دست می‌آید. به این روش، کشیدن مایع نخاعی یا آب کمر نیز گفته می‌شود. گرفتن مایع نخاعی در صورتی ‌که کلیه اصول مربوط به آن رعایت شده باشد اقدامی تقریبا بی‌خطر به ‌حساب می‌آید.

دلایل انجام

• از این آزمایش عموماً برای تشخیص مننژیت یا عفونت پرده‌های مغز كه مغز و نخاع را احاطه كرده است، استفاده می‌شود.
• عفونت بافت مغز یا آنسفالیت
• خون‌ریزی‌های مغزی
• تشخیص برخی بیماری‌ها مانند گیلن باره یا ام ‌اس یا لوسمی، آنوریسم مغزی

مواردی که نباید از این آزمایش استفاده کرد:

• اختلالات انعقادی و احتمال خون‌ریزی
• وجود مشکلات قلبی و تنفسی
• انجام جراحی ستون فقرات و داشتن پروتز در ناحیه کمری
• افزایش فشار داخل جمجمه

عوارض احتمالی

• تشدید مشکلات قلبی – تنفسی
• درد در محل ورود سوزن
• سردرد
• خون‌ریزی
• عفونت
• نشت مایع مغزی- نخاعی

آمادگی پیش از روش

• آرامش و خون‌سردی خود را حفظ نمایید.
• درصورتی‌ که نگران هستید به پرستار یا پزشک خود مطرح نمایید. پرستار با توضیح روش به آرامش شما کمک خواهد کرد.
• از شما و همراهانتان رضایت‌نامه انجام عمل گرفته می‌شود.
• علائم حیاتی از قبیل فشارخون، تنفس و ضربان قلب به ‌طور مرتب چک و بررسی می‌شود.
• در طول انجام آزمایش از حرکت‌های ناگهانی و سرفه و تحرک بپرهیزید و سعی کنید وضعیت خود را تغییر ندهید.

روش انجام

بیمار باید در وضعیت خوابیده به پهلو یا نشسته قرار بگیرد. وضعیت خوابیده به پهلو به دلیل کاهش خطر سردرد پس از آزمایش ارجح است. بعد از وضعیت‌دهی از بیمار خواسته می‌شود وضعیت جنینی یا قوس «گربه‌مانند» به خود بگیرد و پشت خود را خم کند؛ بدین ترتیب فاصله بین مهره‌های کمری بیشتر می‌گردد. در صورتی ‌که به پهلو خوابیده باشد زانوهای خود را در سینه جمع كند و اگر نشسته است به جلو بر روی بالشتی خم شود.

پزشك منطقه پایین پشت کمر را با مواد ضدعفونی‌كننده تمیز می‌كند. سپس در فضای بین دو مهره پایینی (ستون فقرات) و پوست آن كمی ماده بی‌حسی تزریق می‌شود. در ابتدا كمی سوزش وجود دارد اما بعداً پوست را بی‌حس می‌کند. پزشک سوزن مخصوص این آزمایش را وارد پوست و بافت‌های بین دو مهره در فضای اطراف نخاع كه با مایع مغزی نخاعی پر شده است، می‌كند. چون پوست با مواد بی‌حسی موضعی بی‌حس شده است، اغلب افراد احساس درد نمی‌كنند اما با داخل شدن سوزن ممكن است احساس فشار نمایند. با این ‌وجود، برخی احساس درد در پشت و یا پا در زمان ورود سوزن به داخل دارند.

سوزن معمولا حدودا یك تا دو دقیقه داخل بدن است. به ‌محض جمع‌آوری میزان مایع موردنیاز، سوزن بیرون كشیده می‌شود و پانسمان می‌شود. این آزمایش حتماً در شرایط استریل باید انجام شود.

اگر احتمال مننژیت مطرح باشد نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا باكتری زیر میكروسكوپ بررسی شود. هم‌چنین این مایع كشت داده می‌شود تا ببینند آیا باكتری رشد می‌كند و از چه نوعی هستند. این مایع هم‌چنین اگر لازم باشد برای پروتئین، قند و دیگر مواد شیمیایی آزمایش می‌شود.

در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟

• در زمان تعیین‌شده توسط پزشک جهت بررسی جواب آزمایش
• تب یا افزایش درجه حرارت بدن بیش‌تر از 37/8
• قرمزی و وجود ترشح چرکی یا کم‌رنگ از اطراف محل خروج سوزن